منابع تامین سرمایه برای استارتآپها در ایران
وقتی که در گوگل جستجو می‌کنید و به دنبال مطلبی در مورد منابع تامین سرمایه(مالی) برای راه‌اندازی استارت‌آپ خودتان هستید با کلی مطالب مرتبط به VCو سایر منابع روبرو می‌شوید. اغلب این مطالب ترجمه شده و تا حدودی ناسازگار با وضعیت جامعه و اکوسیستم استارت‌آپی ایران است ( به خصوص در شهرهای کوچک). به همین دلیل من تصمیم گرفتم این مطلب را انتشار دهم تا با خواندن آن به دنبال منابع سرمایه حقیقی باشید که تطابق بیشتری با اکوسیستم کارآفرینی شهر شما دارد.
1- خود‌گردانی (BOOTSTRAPING)
این روش از منابع نقدی و غیر نقدی خودتان جهت راه اندازی کسب و کار استفاده می‌کنید.این روش یکی از سخت‌ترین روش‌های تامین مالی است زیرا در این روش شما با اندک پس انداز خود می‌بایست تمام نیازهای کسب وکار را برطرف کنید. دیگر خبری از وعده های غذایی آنچنانی نیست و شما در یک ریاضت اقتصادی کامل به سر می برید(بجز در مواردی که با سرمایه گذاران ملاقات می‌کنید). یکی از مزیت‌های این روش آشنا شدن شما با روش‌های بودجه ریزی و مدیرت مالی است که با اندکی بودجه، کسب و کار خودتان را سرپا نگه دارید. کسب و کارهای که با این روش شروع می‌کنند و به مرحله بذری وارد می‌شوند بسیار مورد توجه سرمایه گذاران قرار می‌گیرند زیرا سرمایه‌گذار متوجه است که مدیر استارت آپ قدر ریال به ریال پول سرمایه‌گذاری شده را می‌داند.
2- خانواده، دوستان و آشنایان
یکی از ساده‌ترین روش‌های تامین مالی برای شروع استارت آپ است. در این روش شما تلاش می‌کنید که ایده خود را به محصول یا خدمت قابل لمس تبدیل کنید. در این روش شما به سراغ خانواده، دوستان و آشنایان می‌روید و سعی در توجیه کردن آنان دارید. اگر موفق به جذب سرمایه لازم از آن‌ها برای راه‌اندازی استارت‌آپ گردید، میتوانید به آینده کسب و کار خود امیدوار باشید ولی اگر موفق به جلب نظر آن‌ها نگردید کار بسیار سختی را در ادامه راه خواهید داشت. یکی از نکاتی که باید مد نظر قرار گیرد این است که باید مواظب باشید مهمانی‌ها و دورهمی‌های مناسبتی به جلسه هیت مدیره و سهام داران تبدیل نگردد. پولی که از این روش بدست می‌آید فرصت خوبی است تا تحقیقات بازار، انتخاب بازار هدف و ساخت نمونه اولیه را به صورت حرفه‌ای انجام دهید یا اینکه بعضی از موارد را به شرکت‌های معتبر برون سپاری کنید.
3- صندوق سرمایه‌گذاری خطر پذیر(VC)
سرمایه گذاران خطرپذیر(به گفته یکی از دوستان سرمایه‌گذاری کارآفرینانه مناسب‌تر است.) اغلب به صورت شرکت‌های سرمایه‌گذاری یا در قالب صندوق سرمایه‌گذاری فعالیت می‌کنند. صندوق‌های سرمایه‌گذارای خطرپذیر در ایران بیشتر دولتی بوده و با همان سیستم بروکراتیک خود وارد دنیایی استارتآپها شده‌اند. جذب سرمایه از آن‌ها بسیار دشوار بوده و نیاز به تعداد جلسات زیاد و طولانی است. معمولا وی‌سی‌های بزرگ از 1 میلیارد تومان به بالا و وی‌سی‌های خرد از 200 میلیون تومان به بالا سرمایه‌گذاری انجام می‌دهند. در ایران وی‌سی‌ها معمولا از روش سرمایه‌گذاری DCF، EBITDA، Chicago First و Revenue Multiples است. یکی از پرکاربردترین روش‌های ارزش‌گذاری که وی‌سی‌ها در ایران از آن استفاده می‌شود روش Revenue multiples است؛ ولی شما به عنوان مدیر استارت‌آپ باید با تمامی روش‌ها ارزش‌گذاری آشنا بوده تا بتوانید برای استارت‌آپ خود ارزش‌گذاری را انجام داده و حد بالا و پایین ارزش شرکت خود را بدانید( در مقاله‌ای جداگانه هر روش را به طور کامل توضیح خواهم داد). این روش‌ها برای استارت‌آپ‌های در مرحله رشد میانی( Med stage) و بالغ (Late stage) استفاده می‌شوند. اگر از طرف یک معرف (کارآفرین با سابقه خوب) به وی‌سی معرفی شوید احمتال اینکه آن وی‌سی در شرکت شما سرمایه‌گذاری کند، بسیار بالا است. لیست سرمایه گذارهای خطر پذیر در ایران را میتوانید از لینک زیر ببینید و با حوزه فعالیت هر کدام آشنا شوید.
نکته مهم در انتخاب صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر این است به پورتفولیو آن توجه کنید و بررسی نماید، آیا در استارت آپی مشابه شما سرمایه‌گذاری کرده است یا خیر؟ اگر سرمایه‌گذاری انجام داده اطلاعات را خیلی با دقت و وسواس زیاد در اختیار آن‌ها قرار دهید زیرا ممکن است جهت آشنایی با استراتژی‌های شما این پینشهاد سرمایه‌گذاری را داده باشند. شاخص‌های کلیدی علمکرد مالی (بازگشت سرمایهROI، ارزش فعلی خالص سرمایه‌گذاری، بازده داخلی IRR، ارزش عمر مشتریCLV، سود قبل از بهره، مالیات‌ها، استهلاک و استهلاک EBITDA و …) در ارزش‌گذاری استارت‌آپ شما در وی‌سی نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند. مدیر استارت آپ باید به نحوه محاسبه این شاخص‌ها تسلط کامل داشته باشد( شاخص‌های کلیدی عملکرد را در مقاله دیگر به طور کامل شرح خواهم داد).
4- سرمایه گذاران فرشته(Angel Investor)
سرمایه گذاران فرشته در ایران اغلب صاحبین صنایع بزرگ و بازرگانان هستند که به صورت فردی یا گروهی فعالیت می‌کنند. معمولا در مراحل اولیه رشد(Early stage) استارتآپها که دارای ریسک بالای است سرمایه‌گذاری می‌کنند و در نهایت بیشترین سود را بدست می‌آورند( قانون هرچه ریسک بیشتر، سود هم بیشتر). یکی از بهترین و کم دردسرترین روش‌های تامین سرمایه است که معمولا از حدود 50 میلیون تومان تا 1 میلیارد تومان سرمایه‌گذاری انجام را می‌دهند. سرمایه‌گذاران فرشته برای ارزش‌گذاری استارتآپها بیشتر به صورت ترکیبی از روش‌های Score Card ، Risk Factor، Dave Berkus استفاده می‌کنند. تیم و توانایی نفرات در این روش‌های ارزش‌گذاری اهمیت بسیار بالایی دارد. نکته بسیار مهم اینکه از کسانی که با روش Cost to Duplicate ( مبنای این روش بر این است که با چه مقدار سرمایه می‌توانم محصولی مشابه شما را بسازم و ارزشی که تیم شما ایجاد کرده است را نادیده می گیرد و در حقیقت پایین‌ترین حد ارزش‌گذاری را انجام می‌دهد) استارت آپ شما را ارزش‌گذاری می‌کنند، فاصله بگیرید و جلسه مذاکره را ترک کنید. یکی از مهم‌ترین مزیت‌های سرمایه‌گذاران فرشته تجربه بالای آن‌ها است که معمولا با حضور در جمع هیئت مدیره شرکت راهنمایی‌های بسیار ارزشمندی را به مدیران استارتآپها ارائه می‌نمایند. در حال حاضر در ایران بانک اطلاعاتی کاملی از سرمایه گذاران فرشته در اختیار نیست ولی به راحتی می‌توان افرادی که تمایل به ریسک زیاد و تشکیل سبد سرمایه‌گذاری متنوع جهت افزایش بازدهی را دارند، یافت(در شهر بوشهر این گونه است). با کمک لینک زیر میتوانید اطلاعات چند گروه از سرمایه‌گذاران فرشته را مشاهده کنید.
اکوموتیو
5- سرمایه‌گذاری جمعی(crowd funding)
سرمایه‌گذاری جمعی به دو صورت سهام‌دار شدن و روش سنتی انجام می‌گردد. امروزه به دلیل پیشرفت علم و اینترنت در جوامع بسترهای سرمایه‌گذاری جمعی در تمام مناطق جهان در دسترس عموم قرار گرفته‌اند. سرمایه‌گذاری جمعی سنتی به این صورت است که افرادی که تمایل دارند جز اولین نفرات برای استفاده از تکنولوژی و کسب و کارهای جدید باشند، به صورت دواطلبانه در قالب کمپین‌های طراحی شده برای سرمایه‌گذاری جمعی و برای رشد و تامین سرمایه کسب و کار شما متقاضی شده و بدون چشم داشتی این کار را انجام می‌دهد. مزیت این روش این است که شما بدون از دست دادن سهام شرکت نیاز مالی خود را برطرف کرده‌اید. در سرمایه گذاری جمعی سهام‌داری فرد در قبال پولی که به شما می‌دهد سهام دریافت می‌کند. اولین مزیت های استفاده از روش سرمایه‌گذاری جمعی دیده شدن و تبلیغات کسب و کار شما است و دومین مزیت اینکه بعد اجرای کمپین به راحتی میتوانید به این سوال پاسخ دهید که آیا تقاضای در بازار برای محصول شما هست یا خیر؟
پلتفرم‌های فعال در حوزه سرمایه‌گذاری جمعی
6- بانک‌ها
تامین سرمایه توسط بانک را فقط به استارت‌آپ‌های بالغ توصیه می‌کنم که کسب و کار آن‌ها به پایداری رسیده است. توضیح خاصی در مورد نحوه تامین سرمایه از بانک‌ها نیاز نیست و به نظرم وضعیت زندگی یک بیکار، بهتر از یک بیکار بدهکار است. سیستم وام‌دهی در بانک‌های ایران به صورت است که تمام ریسک سرمایه‌گذاری را با گرفتن ضامن، وثیقه، چک و سفته به استارت‌آپ تحمیل می‌کنند.
منابع تامین مالی با توجه به موقعیت بنیان‌گذارن و مرحله رشد استارت‌آپ(در این مقاله بخوانید: چه موقع و کجا دنبال سرمایه‌گذار باشیم؟) می‌تواند متفاوت باشد. شرایط مالی بنیان‌گذاران استارت‌آپ، هزینه‌های راه‌اندازی و ساخت نمونه اولیه از تاثیرگذارن‌ترین موارد جهت انتخاب منبع تامین سرمایه هستند. پیشنهادی که من برای شما دارم این است از هر منبع که اقدام به جذب سرمایه می‌کنید، فقط و فقط به دنبال پول نباشید، ببینید آن سرمایه‌گذار چه منابع غیرنقدی( دانش، تجربه، دفترکار، آزمایشگاه، سوله، …) در اختیار شما قرار می‌دهد. گاهی ارزش سرمایه‌های غیرنقدی از میزان سرمایه‌ی نقدی بیشتر است و تجربیات آن سرمایه‌گذار می‌تواند چراغ راهنمای شما در دنیای تاریک و پیچ در پیچ اقتصاد باشد.